 |
 |
عبدالقادر گیلانی (عربی: عبدالقادر جیلانی، ترکی: Abdülkâdir Geylânî, کردی: عه‌بدوالقادری گه‌یلانی) با نام کامل عبدالقادر بن صالح جنگی‌دوست گیلانی، عارف، صوفی، محدث، و شاعر ایرانی قرن پنجم و ششم قمری بود. وی مؤسس سلسله تصوف قادریه (منتسب به عبدالقادر) بود. او از مشاهیر مشایخ صوفیه و شیخ طریقه قادریه می‌باشد. کنیه وی «ابومحمد» و لقبش «محی الدین» است.
در تاریخ و مکان زادروز او اختلاف وجود دارد و ۴۷۰ یا ۴۷۱ یا ۴۹۰ یا ۴۹۱ قمری تاریخ‌های زادروز او ذکر شده‌اند. محل تولد وی روستای گیلان ده از توابع چابکسر می‌باشد که محل سکونت ابوالعباس قصاب آملی نیز بوده است. بعضی نیز ولادت او را در قریه «بشتیر» از توابع گیلان و در شب ۱ رمضان ۴۷۰ قمری (۲۲ اسفند ۴۵۶ خورشیدی) دانسته‌اند. ایشان متولد صومعه سرا از شهرهای استان گیلان می‌باشند. مقبره مادر بزرگوارشان نیز در این شهر می‌باشد. وی در زمان حکومت ملکشاه سلجوقی متولد شد. به سبب حمایت‌های ملکشاه و وزیرش خواجه نظام الملک اوج دوره شهرت «علم» بود. اما به دلیل کشمکش وارثان تخت شاهی پس از قتل ملکشاه و همچنین ظهور فرقه نزاریه از اسماعیلیه به رهبری حسن صباح و جنگ‌های صلیبی و فتح بیت‌المقدس بدست مسیحیان، ثبات و آرامش زندگانی مردم از بین رفت.
در جوانی در سن هجده سالگی به بغداد رفت و در آنجا نشو و نما یافت. در ابتدا علوم ادبی را از ابو زکریای تبریزی آموخت. وی در بغداد، از ابوبکر محمد بن احمد و ابوالقاسم علی بن احمد بن بیان و ابوطالب بن یوسف، علم حدیث فرا گرفت
سپس به نزد علی بن ابی سعید مخرمی، و در مدرسه او فقه آموخت.
وی با شیخ احمد یا حماد دباس مصاحب بود و از او فنون طریقت را آموخت. او در زمان تحصیل از دسترنج خود ارتزاق می‌کرد. وی در یادداشتن علم و دانش کوشش فراوان کرد و ملازم سیاحت و مجاهده و ریاضت و تفکر در تنهایی شد. او یازده سال از عمر خود را در انزوای کامل به سر برد.
در روز و ماه درگذشت شیخ عبدالقادر گیلانی اختلاف وجود دارد. سال‌های ۵۶۰ یا ۵۶۱ یا ۵۶۲ قمری به عنوان تاریخ درگذشت او ذکر شده است. اما همه مورخان و صاحبان کتاب‌های رجال درگذشت او را در سال ۵۶۱ قمری نوشته‌اند.
در شب شنبه ۸ ربیع‌الاول ۵۶۱ قمری (۲۹ دی ۵۴۴ خورشیدی) در مدرسه‌ای که وعظ و ارشاد می‌کرد در بغداد درگذشت و همان‌جا در مدرسه‌اش به خاک سپرده شد. مقبره وی توسط شاه اسماعیل یکم در جریان فتح بغداد تخریب شد.
آثار و تالیفات
در اصول و فروع فقه و تصوف تألیفاتی به او منسوب است. از آثار وی:
بشائر الخیرات (در دعا و اوراد)؛
الغنیة لطالبی طریق الحق یا غنیة الطالبین لطریق الحق، در تصوف (مجموعهای از مواعظ وی)؛
الفتح الربانی و الفیض الرحمانی، در تصوف (شامل ۶۲ مجلس وعظ از وی و مربوط به سال‌های ۵۴۵–۵۴۶ قمری)؛
جلاء الخاطر فی الباطن و الظاهر، و الکبریت الاحمر، در صلوات بر پیامبر اسلام؛
فتوح الغیب، در تصوف (مشتمل بر ۷۸ مجلس وعظ از وی؛ در پاره‌ای موضوعات که فرزندش شیخ عبدالرزاق بعد از وی گردآوری نموده، و نسب‌نامهٔ پدرش را به آن ضمیمه کرده‌است)؛
ملفوظات قادریه؛
الفیوضات الربانیه فی الاوراد القادریه (مجموعهای از مناجات)؛
ملفوظات گیلانی؛
سر الاسرار و مظهر الانوار فیما یحتاج الیه الابرار؛
آداب السلوک و التوصل الی منازل الملوک؛
تحفة المتقین و سبیل العارفین؛
حزب الرجاء و الانتهاء؛
یواقیت الحکم؛
معراج لطیف المعانی؛
المواهب الرحمانیه و الفتوح الربانیه (در مراتب اخلاق پسندیده و مقامات عرفانی)؛
جلال الظاهر (مجموعهای از مواعظ)؛
دیوان غوث اعظم، دیوان شعر؛
